niedziela, 19 maja 2024, 08:59
Strona: Platforma demonstracyjna Uniwersytetu Śląskiego
Kurs: Myśl filozoficzna w sadze Zmierzch (filozm)
Słownik pojęć: Filozofowie
A

Artur Schopenhauer (1788-1860)

Artur Schopenhauer (1788-1860)-  filozof niemiecki, przedstawiciel pesymizmu w filozofii.

B

Benedykt Spinoza (1632-1677)

Benedykt Spinoza (1632-1677)-  filozof niderlandzki pochodzenia portugalsko-żydowskiego, konkretniej sefardyjskiego; z zawodu rzemieślnik optyczny. Zajmował się metafizykąfilozofią umysłufilozofią religiietyką i filozofią politykiSpinoza to jeden z czołowych przedstawicieli XVII-wiecznego racjonalizmu – kontynuujący dzieło Kartezjusza i inspirujący późniejszy system Leibniza, a także dalsze, właściwe oświecenie XVIII-wieczne i XIX-wieczny idealizm niemiecki. Niderlandzki filozof był klasykiem panteizmu, być może kryjącego u niego ateizm. Wierzył w monizm porównywalny do tego u Parmenidesa i antycznych stoików – nie tylko pod względem ogólnej ontologii Wszechświata, ale i pod względem psychofizycznym, co było pewną formą panpsychizmu. Spinoza bywał też chwalony jako inspiracja przez Alberta Einsteina i zaliczany do grona największych filozofów Zachodu .


Bernard Williams (1929-2003)

Bernard Williams (1929-2003)-  angielski filozof moralności, określony przez The Times jako najbardziej błyskotliwy i najważniejszy brytyjski filozof moralności swoich czasów.  Jako profesor filozofii na Uniwersytecie w Cambridge i Uniwersytecie w Californii, Berkeley, Williams stał się osobą znaną na scenie międzynarodowej dzięki swej próbie ponownego zorientowania studiów nad filozofią moralną na historię i kulturę, politykę i psychologię. Określany jako filozof analityczny z duszą humanisty, sam siebie postrzegał jako syntetyka, zestawiającego razem idee z dziedzin tak różnych, że ich wzajemna komunikacja wydawała się niemożliwa. Odrzucał scjentyzm oraz scjentyczny lub ewolucyjny redukcjonizm, nazywając redukcjonistów „pozbawionymi wyobraźni moralnej”. Dla Williamsa kompleksowość była nieredukowalna, piękna i pełna znaczeń. Był znany ze swego poparcia dla obecności kobiet w środowisku akademickim, która miała umożliwić syntezę rozumu i emocji, wymykającą się filozofii analitycznej. Amerykańska filozof Martha Nussbaum powiedziała, że był „tak blisko bycia feministą jak tylko mężczyzna jego pokolenia może być”. Był również znany ze swojej przenikliwości w konwersacji. Oksfordzki filozof Gilbert Ryle powiedział o nim kiedyś, że „rozumie co masz zamiar powiedzieć lepiej niż ty to sam rozumiesz, widzi wszystkie możliwe zastrzeżenia i wszystkie możliwe odpowiedzi do tych możliwych zastrzeżeń, zanim zdołasz skończyć swoje zdanie.”


E

Edmunda Husserla (1859-1938)

Edmunda Husserla (1859-1938)-  niemiecki matematyk i filozof żydowskiego pochodzenia, jeden z głównych twórców fenomenologiiWe wczesnych pracach opracowywał krytykę historyzmu i psychologizmu w logice, opartą na analizie intencjonalności. W swojej dojrzałej pracy starał się rozwijać systematyczną naukę fundamentalną opartą na tak zwanej redukcji fenomenologicznej. Twierdząc, że świadomość transcendentalna wyznacza granice wszelkiej możliwej wiedzy, Husserl przedefiniował fenomenologię jako filozofię transcendentalno-idealistyczną. Myśl Husserla głęboko wpłynęła na filozofię XX wieku i pozostaje on ważną postacią we współczesnej filozofii i poza nią.


F

Friedrich Nietzsche (1844-1900)

Friedrich Nietzsche (1844-1900)- niemiecki filozoffilolog klasyczny, prozaik i poeta. Kategorią centralną filozofii Nietzschego jest filozofia życia, ujmowanie rzeczywistości, a więc także człowieka, jako życia. Prowadzi to do zanegowania istnienia ukrytego sensu i układu świata – esencji, rzeczywistość staje się wobec tego chaosem. Konsekwencję tego stanowi radykalna krytyka chrześcijaństwa oraz współczesnej autorowi zachodniej kultury, jako opartych na tym złudzeniu. Podejście Nietzschego do religii i moralności cechował ateizmpsychologizm i historyzm; uważał je (religię i moralność) za wytwory ludzkie obarczone błędem zamiany przyczyny i skutku. Istotny u niego był także szacunek wobec wartości obecnych w antycznej kulturze greckiej, wraz z postulatem powrotu do niej.

G

G. W. Leibniz (1646-1716)

G. W. Leibniz (1646-1716)- niemiecki polihistorprawnikdyplomatahistoryk bibliotekarz, zajmujący się też filozofiąmatematykąfizyką teoretyczną i inżynierią mechaniczną; doktor prawa i filozofii, przez większość kariery zatrudniony na dworze Księstwa HanoweruLeibniz jest znany głównie jako filozof i matematyk – klasyk racjonalizmu oraz jeden z pionierów analizy matematycznej, tworzący niezależnie od Isaaca NewtonaZałożył również Elektorskie Brandenburskie Towarzystwo Naukowe, potem znane pod wieloma innymi nazwami. Jedna z nich to „Pruska Akademia Nauk”; pod koniec XX wieku stała się znana jako Berlińsko-Brandenburska Akademia Nauk. Leibniz został pierwszym prezesem tego towarzystwa. Bywa zaliczany do przedstawicieli epoki oświecenia.


H

Harry Gordon Frankfurt

Harry Gordon Frankfurt (ur. 29 maja 1929 w Langhorne w Pensylwanii) – amerykański filozof, emerytowany profesor Uniwersytetu w Princeton. Wcześniej wykładał na uniwersytetach Yale’a oraz RockefelleraW swojej pracy zajmował się przede wszystkim filozofią moralności i umysłu oraz siedemnastowiecznym racjonalizmem. Napisał także książkę na temat filozofii miłości(ang.) udowadniając, że wyjątkowe dla człowieka nie jest ani myślenie, ani moralność, lecz umiejętność kochania.


I

Immanuel Kant (1724-1804)

 Immanuel Kant (1724-1804)- niemiecki filozof oświeceniowy, profesor logiki i metafizyki na Uniwersytecie Albrechta w Królewcu. Jeden z najwybitniejszych reprezentantów oświeceniaImmanuel Kant był twórcą filozofii krytycznej (transcendentalnej), zakładającej, że podmiot jest poznawczym warunkiem przedmiotu. Podstawowymi cechami jego koncepcji filozoficznej są: agnostycyzm poznawczy względem tak zwanych noumenów (rzeczy samych w sobie, np. Boga, materii) oraz aprioryzm w stosunku do zjawisk. Jego głównym wkładem w filozofię zachodnią było zniesienie opozycji pomiędzy racjonalizmem (por. Kartezjusz) a empiryzmem (por. Hume). Do osiągnięć kantyzmu odwołuje się między innymi neokantyzm (kontynuacja), fenomenologia (rewizja) oraz pozytywizm logiczny (opozycja). Jego dzieło Kritik der reinen Vernunft umieszczone zostało w Indeksie ksiąg zakazanych dekretem z 1827 roku.


J

Jeana Baudrillarda (1929-2007)

Jeana Baudrillarda (1929-2007)- francuski socjolog i filozof kulturyBył jednym z inicjatorów nurtu postmodernistycznego w teorii społecznej oraz radykalnym krytykiem globalizacji, współczesnego społeczeństwa i kulturyZainteresowany społeczeństwem postindustrialnym i kulturowymi skutkami rozwoju technik rzeczywistości wirtualnej, autor teorii symulakrów. Teoretyk fotografii i fotografik. Autor szeregu publikacji (ich styl, podobnie jak i styl pisarstwa innych postmodernistów, był przedmiotem krytyki fizyka Alana Davida Sokala za nadużywanie terminologii nauk ścisłych).


Jeana -Paula Sartre (1905-1980)

Jeana -Paula Sartre (1905-1980) powieściopisarz, dramaturgeseista i filozof francuski. Przedstawiciel egzystencjalizmu. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1964 (odmówił jej przyjęcia). Sartre był czołowym przedstawicielem egzystencjalizmu ateistycznego. Pod koniec życia odszedł od egzystencjalizmu i rozwinął własną wersję socjologii marksistowskiejJego ostatnim znaczącym dziełem filozoficznym jest napisana w 1960 roku „Critique de la raison dialectique”, w której starał się stworzyć syntezę egzystencjalizmu z marksizmemJego współpracowniczką i towarzyszką życia była pisarka, feministka i filozofka Simone de Beauvoir.


John Locke (1632-1704)

John Locke (1632-1704)- angielski filozof, lekarz, polityk i ekonomista. Twórca klasycznej postaci empiryzmu (empiryzm genetyczny) i liberalizmu. W ekonomii stworzył teorię wartości pieniądza, która stała się początkiem kierunku ekonomicznego zwanego monetaryzmemNajważniejsze dzieła Johna Locke’a (w porządku chronologicznym): List o tolerancji (1689), Dwa traktaty o rządzie (1689), Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego(ang.) (1690; wykorzystanie pojęcia Tabula rasa), Myśli o wychowaniu (1693). Locke był cenzurowany przez Kościół katolicki – An essay concerning human understanding został wpisany na index librorum prohibitorum brewe papieża Klemensa XII z 1734 roku a The reasonableness of christianity as delivered in the scriptures dekretem Świętego Oficjum z 1737 roku.  


John Stuart Mill (1806-1873)

John Stuart Mill (1806-1873)- angielski filozofpolitolog i ekonomista. W filozofii był pierwotnie kontynuatorem tradycji utylitaryzmu. W politologii i ekonomii był teoretykiem i przedstawicielem liberalizmu. Uważany jest za twórcę liberalizmu demokratycznego. Żonaty z Harriet Taylor Mill, z którą wspólnie napisał Poddaństwo kobiet – jedno z najważniejszych dzieł krytykujących nierówność płci.



M

Martha Nussbaum

Martha Nussbaum - (ur. 6 maja 1947 w Nowym Jorku) – amerykańska filozofka, zajmująca się m.in. etyką.

Martin Heidegger (1889-1976)

Martin Heidegger (1889-1976)- niemiecki filozof. Myśl filozoficzna Heideggera uznawana bywa za jedną z najważniejszych w filozofii XX wieku. Studiował na uniwersytecie we Fryburgu m.in. pod kierunkiem Heinricha Rickerta. Profesorem filozofii został w roku 1928. 23 kwietnia 1933 roku został rektorem Uniwersytetu we Fryburgu i wstąpił do NSDAP, publicznie dając wyraz swego poparcia dla narodowego socjalizmu. Dokładnie rok później podał się do dymisji, lecz członkiem NSDAP pozostał do 1945.


Mencjusz (371-289 p.n.e.)

Mencjusz (371-289 p.n.e.)-  filozof chiński, jeden z najważniejszych interpretatorów KonfucjuszaPobierał nauki u uczniów wnuka Konfucjusza, Zisi. Wzorem Konfucjusza podróżował po chińskich królestwach. Przez pewien czas przebywał na dworze króla Xuana w Qi i króla Hui w Liang. Ostatecznie rozczarowany niemożnością wcielenia swoich poglądów w życie, wycofał się z życia publicznego i oddał nauczaniu.


P

Platon (427-347 p.n.e.)

Platon (427-347 p.n.e.)-  filozof greckiAteńczyk, twórca tradycji intelektualnej znanej jako platonizm. Sformułował podstawy idealizmu i racjonalizmu, a poprzez swą działalność literacką i pedagogiczną wprowadził takie zagadnienia jak teoria dobrametoda dialektycznateoria idei, teoria sprawiedliwości czy matematyczna teoria atomów. Twórca metafory jaskini, opisującej relację pozorów (dziedziny cieni) do prawdy (dziedziny słońca), którą można odkryć dopiero po dokonaniu odwrócenia od cieni i wyjściu z jaskini. Platon założył w Atenach Akademię, która bywa uważana za pierwszą szkołę filozoficzną w historii Zachodu. On sam jest uznawany za fundatora zachodniej myśli politycznej, za jedną z najważniejszych postaci w historii filozofiinauki i duchowości, a także za jednego z najważniejszych myślicieli w całej zachodniej tradycji intelektualnej.

Plotyn (204-270)

Plotyn (204-270)- filozof starożytny, twórca systemu filozoficznego zwanego neoplatonizmem.

R

Richard Rorty (1931-2007)

Richard Rorty (1931-2007)- amerykański filozof, przedstawiciel neopragmatyzmu (w tradycji Johna Deweya, którego uważał za swojego mistrza), profesor filozofii i literaturoznawstwa porównawczego Uniwersytetu Stanforda, członek American Philosophical Association (prezes Eastern Division w 1979), American Academy of Arts and Sciences oraz American Philosophical Society. 

S

Sigmunda Freuda (1856-1939)

Sigmunda Freuda (1856-1939)-  austriacki lekarz żydowskiego pochodzenia, neurolog, twórca psychoanalizy. Od 1938 mieszkał w Wielkiej Brytanii. Mimo że Freud nie był filozofem w ścisłym tego słowa znaczeniu, jego koncepcje funkcjonowania umysłu ludzkiego, odrzucające racjonalność ludzkich wyborów i zachowań na rzecz czynników irracjonalnych i emocjonalnych, wywarły ogromny wpływ na filozofów, uczonych i artystów przełomu XIX i XX wieku. Ma też ogromny, wciąż żywy, wpływ na nauki o kulturze, religioznawstwo i inne nauki społeczne.


Sokrates (469-399 p.n.e.)

Sokrates(469-399 p.n.e.)- grecki filozof starożytny. Jest on, obok Platona i Arystotelesa, uważany za największego filozofa starożytności. Dlatego wcześniejsza filozofia nazywana jest przedsokratejską. Sokrates nie pozostawił własnych pism. Przekaz innych osób o nim jest zniekształcony. Stąd też rekonstrukcje jego poglądów zawsze częściowo opierają się na domysłach i są podatne na krytykę. Problem ten znany jest jako kwestia sokratejska

Søren Kierkegaard (1813-1855)

 Søren  Kierkegaard (1813-1855)-  duński filozof, poeta romantyczny i teolog, uznawany za jednego z prekursorów filozofii egzystencjalnej, zwłaszcza jej chrześcijańskiego nurtu; nazywany czasem „Sokratesem Północy”. Wywarł wpływ nie tylko na rozwój XX-wiecznej filozofii czy teologii, ale również biblistyki, literatury, sztuki, a nawet psychologii. Myśl Kierkegaarda była zasadniczo próbą interpretacji kluczowych pojęć chrześcijaństwa. Ukształtowała się ona pod wpływem głębokiej religijności domu rodzinnego poety i przejawianej przez jego ojca, Michaela Pedersena Kierkegaarda, obsesji grzechu oraz zakorzeniania w duchowości syna poczucia religijnego posłannictwa. Duży wpływ na jego filozofię miały również zerwane zaręczyny z Reginą Olsen. Jego poglądy filozoficzne stały w ostrej opozycji do myśli Hegla oraz w pewnej kontynuacji Pascalaśw. Augustyna i Schellinga.


Ś

św. Augustyn (354-430)

św. Augustyn (354-430)- filozof, teolog, organizator życia kościelnego, święty Kościoła katolickiego i Cerkwi Prawosławnej[2], jeden z ojców i doktorów Kościoła, znany jako doctor gratiae (doktor łaski), pisarz o berberyjskich korzeniach. Wielu protestantów uważa go za duchowego przodka protestantyzmu, jako że jego pisma miały duży wpływ na nauki Lutra i Kalwina.

T

Tomasz Hobbes (1588-1679)

Tomasz Hobbes (1588-1679)-angielski filozof, myśliciel społeczny, twórca kontraktualizmu, autor dzieła Lewiatan (1651), traktatu z zakresu filozofii społecznej i filozofii politycznej, w którym dowodzi, że człowiek wyszedł z hipotetycznego stanu natury, czyli stanu wojny każdego z każdym (łac. bellum omnium contra omnes) szukając gwarancji swojego bezpieczeństwa. Według Hobbesa człowiek decyduje się na utworzenie państwa na skutek w pełni racjonalnej i jednocześnie egoistycznej kalkulacji. Wszyscy tworzący państwo oddają większość władzy i jednocześnie zrzekają się prawa do używania przemocy na rzecz suwerena, w ramach powszechnej umowy społecznej. Czynią tak w zamian za identyczną obietnicę ze strony innych ludzi tworzących społeczeństwo i celem uzyskania przez wszystkich bezpieczeństwa.

Tomasz z Akwinu (1224-1274)

Tomasz z Akwinu (1224-1274)- filozof scholastycznyteolog, członek zakonu dominikanów. Był jednym z najwybitniejszych myślicieli w dziejach chrześcijaństwaŚwięty Kościoła katolickiego; jeden z doktorów Kościoła, który nauczając przekazywał owoce swej kontemplacji