Z Skrypty dla studentów Ekonofizyki UPGOW

Aktualna wersja na dzień 18:47, 7 mar 2011

Inwestowanie oszczędności - ryzyko zarządzania

Mit zysku bez ryzyka

Każda decyzja wyboru ma swoje uwarunkowania. Szczególnie wyraźnie widać to przy inwestowaniu. Nie ma, bowiem zysku bez ryzyka. Rynkiem, między innymi rządzą dwie siły: strach i chciwość. Każdy chciałby zarobić jak najwięcej, ale boi się możliwej straty. Rynek daje szansę, ale kosztem ryzyka. Im większe ryzyko tym większa szansa na zysk, ale i na stratę. Każdy ma inny poziom akceptacji strachu. Indywidualnie należy wybrać taki sposób inwestowania, aby móc spać spokojnie. Nie boją się tylko te osoby, które nie maja pojęcia o ryzyku. Należy podkreślić, że jest różnica między ryzykiem a hazardem. Rynek to nie hazard. Hazard to coś, co nie da się kontrolować. Hazard występuje w grach losowych. Na rynku się nie gra. Na rynku się inwestuje a ten proces zakłada znajomość i kontrolę ryzyka.

Zarządzanie nadwyżką finansową

Zarówno firmy jak i osoby fizyczne dysponują pewnymi środkami finansowymi, które nie są konieczne by przeznaczyć je na konsumpcję czy tez finansowanie działalności gospodarczej. Środki te można zainwestować na rynkach finansowych tak, by generowały dochody kapitałowe przez dłuższy lub krótszy okres inwestycji. Inwestycja na dłuższy okres albo zarządzanie bieżącą płynnością to proces racjonalnego wyboru instrumentów finansowych i ograniczania ryzyka tego procesu. Proces alokowania środków wymaga podobnej logiki działania, przy czym w przypadku zarządzania gotówka wymaga dodatkowej analizy związanej z wymogami płynnościowymi i ekonomią procesu inwestowania i likwidacji inwestycji.

Zarządzanie płynnością

Wyzwania rynkowe stojące przed gospodarką zmuszają wszystkich odpowiadających za zarządzanie do poszukiwania bardziej efektywnych i tańszych metod zarządzania każdym odcinkiem działalności. Wyzwanie to dotyczy nie tylko firm produkcyjnych czy usługowych, ale i organizacji, fundacji oraz jednostek administracji państwowej i samorządowej. Gotówka - niedoceniana, jako klasa aktywów, ostatnio cieszy się niebywałym zainteresowaniem. Zarówno jej brak, jak i nadmiar, spędza sen z oczu właścicielom i osobom zarządzającym firmami. Brak gotówki uniemożliwia, bowiem realizację celów biznesowych (produkcyjnych i sprzedażowych), a jej nadmiar zmniejsza efektywność działania. Krótka analiza myślowa prowadzi do wniosku, że gotówkę należy traktować podobnie jak zapasy w działalności operacyjnej firmy. Oznacza to, że gotówka musi być „na składzie” i musi być dostępna w każdej chwili. Z praktycznych obserwacji poziomu gotówki w firmie widać jak nieregularne krzywe obrazują jej stan i jak wiele jest na nich wzrostów i spadków. Jeśli gotówka „leży” w firmie, to oczywiste jest, że „nie pracuje”, zatem ”nadmiar” trzeba zainwestować, ale tu rodzi się szereg pytań. W co zainwestować? Ile kosztuje inwestowanie? Jakie informacje trzeba mieć by ocenić właściwie ryzyko inwestycji, czy posiadamy odpowiednie zasoby zarówno intelektualne jak też materialne, aby samodzielnie prowadzić proces alokacji, czy możemy obniżyć ryzyko? Czy jesteśmy pewni, że będziemy mieli dostęp do gotówki w każdej chwili i że jej ilość nie zmniejszy się? Wiele pytań zostaje bez odpowiedzi, gdyż zarządzanie gotówką jest przedsięwzięciem niezmiernie trudnym. Do tego dochodzi ocena efektywności kosztowej dokonywanych operacji, księgowanie i jego koszty itd.

Optymalizacja poziomu gotówki w firmie

Traktując gotówkę, jako zapas i optymalizując jej poziom „na składzie”, czyli opierając się na tzw. modelu Baumola ^[1] można po procesie optymalizacji uzyskać wynik określający optymalny poziom gotówki w kasie firmy. ^[2].

\[P_{opt}=\sqrt{\frac{2 T D}{i}}\]

Gdzie I = to stopa procentowa,

D - roczny poziom płatności gotówkowych firmy,

T to koszty transakcji (koszt pozyskania gotówki).

Optymalny poziom gotówki jest wyższy, gdy koszty transakcji są wysokie lub stopy procentowe niskie. Powyższy model funkcjonuje dobrze tak długo jak firma równomiernie „zużywa” zapas gotówki. Ale nie zdarza się to często i jest uproszczeniem. W świecie realnym często są tygodnie, gdy skutkiem płatności faktur do firmy wpływają duże sumy i obserwuje się duży strumień wpłat netto a też są tygodnie, gdy firma musi płacić dostawcom i wtedy są wypływy netto gotówki. Biorąc pod uwagę możliwość wypływów i wpływów gotówki netto, inaczej do tworzenia modelu zarządzania gotówką podeszli Miller i Orr ^[3] zakładając, że fluktuuje ona w górę i w dół. Istnieje poziom górny, po przekroczeniu, którego gotówka lokowana jest w krótkotrwałe instrumenty finansowe i poziom dolny, gdy trzeba sięgnąć do rezerw i zlikwidować pozycje w krótkoterminowych instrumentach finansowych albo zaciągnąć kredyt. Po przyjęciu jeszcze pewnych uproszczeń, wspomniani autorzy wyliczyli poziom gotówki R, jako równy:

\[R=\sqrt[3]{\frac{3 f \sigma^2}{4r}}\]

gdzie:

f- koszty transakcji,

\(\sigma\) - wariancja dziennych przepływów gotówki.

r –stopa procentowa. Optymalna górna granica wartość poziomu gotówki w kasie jest równa 3R. Ten sposób zarządzania gotówką przeszedł szereg testów. Słabością tego modelu jest założenie, że przepływy dzienne są całkowicie nieznane. Żaden z zarządzających na taki luksus sobie obecnie nie może pozwolić. W praktyce gospodarczej gotówka, a raczej zarządzanie nią, wymaga coraz więcej wysiłku i umiejętności. Metoda, jaką przyjmie firma w wyborze sposobu wyznaczania maksymalnego, optymalnego poziomu gotówki zależy w dużej mierze od przyjętej w swej praktyce polityki zarządzania majątkiem obrotowym. W praktyce gospodarczej gotówka, a raczej zarządzanie nią, wymaga coraz więcej wysiłku i umiejętności. Metoda, jaką przyjmie firma w wyborze sposobu wyznaczania maksymalnego, optymalnego poziomu gotówki zależy w dużej mierze od przyjętej w swej praktyce polityki zarządzania majątkiem obrotowym.

Kryteria decyzyjne w procesie inwestycyjnym

Jest wiele sposobów zagospodarowania nadwyżek gotówki. Istnieją jednak pewne uniwersalne zasady, które należy starannie rozważyć biorąc pod uwagę proces alokacji. Pierwsze kryterium, które musi być starannie analizowane, wynika z natury gotówki, jako zapasu. Dla prawidłowego funkcjonowania przedsiębiorstwa gotówka jest konieczna i jeśli została wypracowana to nie może zmaleć w procesie alokacji. Taki sposób myślenia dotyczy również lokowania środków, które zamierzamy inwestować na okres dłuższy. Pierwszym kryterium gospodarki gotówką jest bezpieczeństwo alokowanych środków. Kolejnym kryterium jest płynność alokowanych środków. Środki te muszą być dostępne w każdym momencie, gdy są potrzebne. Kolejnym kryterium jest stopa zwrotu z procesu alokacji - efektywna stopa zwrotu, czyli beneficje z procesu alokacji pomniejszone o koszty procesu zarządzania, księgowania, – o czym często się zapomina. Bezpieczeństwo lokowania to szerokie spektrum zagadnienia ryzyka i sposobów jego minimalizacji. Ryzyko, jakie należy w tym miejscu rozważyć to przede wszystkim ryzyko kredytowe instrumentu używanego w procesie alokacji oraz ryzyko kredytowe instytucji, w której posiadaniu znajdą się nasze środki (bank, emitent papieru wartościowego, itd.). Płynność – gotówka jest rezerwą, która może być potrzebna w każdej chwili. Zarządzanie płynnością to szukanie równowagi miedzy tym, że niezainwestowana gotówka nie pracuje a nawet ulega dewaluacji a potencjalnymi kłopotami firmy, która posiada zainwestowane środki, ale nie ma, czym płacić swych codziennych zobowiązań, co może w skrajnych przypadkach prowadzić do naliczania karnych odsetek. Efektywną stopę zwrotu z zainwestowania gotówki utożsamia się najczęściej z odsetkami od zainwestowanej gotówki. Przy wyliczaniu efektywności procesu alokacji i stopy zwrotu należy wziąć pod uwagę dni „bezodsetkowe”, – czyli dni, w których pieniądze nie pracują, przepływając między instytucjami. Do kosztów należy wliczyć nie tylko opłaty, ale też koszty samego procesu zarządzania (w tym księgowania operacji), czyli wynagrodzenia osób zatrudnionych w procesie zarządzania. Trzy przedstawione powyżej kryteria są podstawowym zestawem kryteriów stosowanych w przypadku każdego z opisanych poniżej sposobów lokowania gotówki.

Inwestowanie samodzielne na rynkach finansowych - ryzyka inwestycyjne

Ze względu na to, że omawiane inwestycje dotyczą rezerw, najważniejsze pytanie, jakie powstaje brzmi:, kiedy można zamienić posiadaną inwestycję na gotówkę bez umniejszania kwoty poprzednio zainwestowanej. Takie postawienie sprawy wyklucza inwestycje w instrumenty właścicielskie a wykorzystanie instrumentów dłużnych ogranicza do krótkoterminowych. Konsekwencją tego ograniczenia jest wybór miedzy krótkoterminowymi papierami dłużnymi a instrumentami rynku pieniężnego. Najważniejsze kryteria, którymi należy się kierować przy tego typu wyborze to ryzyko kredytowe, zbywalność i termin do wykupu. Ryzyko kredytowe odnosi się do możliwości spłaty przez emitenta papieru wartościowego, certyfikatu depozytowego, lokaty bankowej na czas i w całości zainwestowanej kwoty wraz z należnymi odsetkami. Zwyczajowo przyjmuje się, że dług zaciągnięty przez Skarb Państwa jest pozbawiony ryzyka. Ze względu na to, że firmy inwestują chwilowe nadwyżki gotówki, celem inwestycyjnym takich operacji są instrumenty, których poziom ryzyka kredytowego jest niski lub zerowy. Ryzyko stopy procentowej – odnosi się do zachowania się instrumentu finansowego w przypadku zmian rynkowych stóp procentowych. Generalnie relacja zmiany ceny instrumentu dłużnego w przypadku zmiany stóp procentowych nosi cechy korelacji ujemnej. Znaczy to, że przy wzroście stóp procentowych cena instrumentu dłużnego maleje. Znaczy to, że jeśli po wzroście stóp procentowych firma zmuszona będzie zbyć, nabyty przed zmianą, dłużny papier wartościowy, to zbędzie go po niższej cenie, co prawdopodobnie uszczupli kapitał. Ryzyko kursowe - jeśli instrument dłużny jest denominowany w innej walucie niż waluta, w której prowadzimy codzienne rozliczenia, to zmiana kursu a szczególnie umocnienie się PLN, jeśli jest to nasza waluta rozliczeniowa, może grozić stratą z inwestycji. Zbywalność polega na tym jak szybko jesteśmy w stanie upłynnić posiadany instrument dłużny, przed terminem jego wykupu, bez narażania się na zbyt niską cenę jego sprzedaży. Instrumenty rynków finansowych mogą się znacznie różnić swą zbywalnością. Główną przesłanką oceny płynności danego instrumentu jest istnienie aktywnego rynku wtórnego obrotu tym instrumentem - jakie są na nim obroty i ilu jest na nim aktywnych uczestników. Zaleca się inwestować w instrumenty łatwo zbywalne, czyli płynne. Termin do wykupu, zapadalność – aby minimalizować ryzyko zmienności stóp procentowych firmy zazwyczaj ograniczają się do inwestycji w papiery dłużne o terminie do wykupu odległym o nie więcej niż rok. Dłuższe papiery są bardziej czułe na zmienność stóp procentowych. W inwestycjach gotówki bezpieczeństwo kapitału jest sprawą nadrzędną. W związku z tym należy inwestować w instrumenty rynków finansowych o bliskim terminie zapadalności i wysokiej płynności. Takie instrumenty jednak charakteryzuje niska stopa zwrotu. Minimalizacja ryzyk poprzez dywersyfikację- w przypadku samodzielnego inwestowania, inwestor narażony jest na koncentrację ryzyka gdyż nominały papierów dłużnych są wysokie i często przewyższają kwotę, którą dysponuje detaliczny inwestor. Nabywając zaś samodzielnie papier dłużny inwestor bierze na siebie całe jego ryzyko. Dywersyfikacja jest niezwykle trudna i możliwa tylko dla zrządzających dużymi aktywami.

Zarządzanie nadwyżkami finansowymi poprzez outsourcing do firmy asset management.

Na rynku działają licencjonowane i nadzorowane instytucje zarządzania aktywami popularnie zwane asset management. Zlecenie tym instytucjom zarządzania gotówką jest często stosowanym rozwiązaniem. Licencjonowani doradcy inwestycyjni zarządzają w imieniu firmy gotówką na podstawie podpisanej umowy, w której określona jest strategia rynkowa zarządzania. Strategię taką należy precyzyjnie określić i opisać w umowie. Operacje prowadzone są w imieniu i na ryzyko klienta. Podobnie jak w przypadku samodzielnego alokowania gotówki, należy samodzielnie księgować wszelkie operacje związane z procesem inwestycyjnym. Jeśli skorzysta się z usług banku Powiernika i umieści się swoje środki na rachunku powierniczym w takim banku uzyska się ochronę od ryzyka bilansu instytucji zarządzającej, co jest wskazane, mimo, że usługa taka kosztuje.

Fundusz inwestycyjny rynku pieniężnego - optymalne narzędzie do zarządzania gotówką

Większość dylematów i rozterek samodzielnego lokowania gotówki rozwiązują fundusze rynku pieniężnego, które zostały stworzone dla zarządzania gotówką. Więcej na ten temat w następnym rozdziale.

Przypisy

1. ↑ W.J. Baumol „Transactions Demand for Cash: An Inventory Theoretic Approach”- Quartely Journal of Economics-Nov.1952
2. ↑ Sposób optymalizacji poziomu gotówki to tzw. Model EOQ. Model ten opiera się na następujących założeniach:1. Firma konsumuje gotówkę w sposób jednostajny w czasie. Czyli poziom gotówki wynosi przykładowo B na początku okresu i w trakcie trwania okresu spada do zera. Średni poziom gotówki w firmie w czasie okresu wynosi B/2. Utrzymywanie poziomu gotówki w kasie powoduje koszty. Koszty składają się z dwu składników; kosztów „magazynowania” i kosztów transakcyjnych („zamawiania „ gotówki). Różniczkując wyrażenie względem kosztów pozwala na otrzymanie optymalnego poziomu gotówki w kasie.
3. ↑ Merton H.Miller Daniel Orr „ A Model of the Demand for Money by firms” Quarterly Journal of Economics. Aug.1966