Z Skrypty dla studentów Ekonofizyki UPGOW

Wersja z 18:06, 15 kwi 2010

Podstawowe funkcje rynków finansowych

Pieniądz jest środkiem transformacji dóbr w czasie i w przestrzeni. Globalna wymiana dóbr trwa nieprzerwanie i jest jednym z wyróżników cywilizacji ludzkiej. Handel to wymiana wielu różnych towarów.

Proces ten ma miejsce na rynku.

Rynek – infrastruktura umożliwiająca wymianę towarową, pozwalająca na kontakt obu stron zainteresowanych przeprowadzenie transakcji. Zauważmy, że współczesny rynek nie musi być zlokalizowany w przestrzeni.

Aby proces wymiany mógł trwać potrzebne są efektywne i bezpieczne rynki. Poprzez rynek rozumieć należy całokształt transakcji przedmiotem obrotu na danym rynku wraz ze zbiorem instytucji je przeprowadzających lub pomagających je przeprowadzać. Transakcje te jak i instytucje są regulowane przez zespół reguł i zasad, według których przeprowadza się transakcje oraz zbiór procedur i czynności prowadzących do zawierania transakcji.

Przedmiotem obrotu mogą być również nie tylko towary fizyczne ale i instrumenty finansowe.

Rynek, na którym przedmiotem obrotu są instrumenty finansowe nazywamy rynkiem finansowym.

Instrument finansowy jest umową pomiędzy dwoma stronami określającą ich zależność finansową, w jakiej obie strony pozostają od chwili zawarcia tej umowy^[1]. Innymi słowy są to zobowiązania finansowe, czyli roszczenia majątkowe jednych podmiotów gospodarczych w stosunku do drugich.

Dla tych, którzy potrzebują pieniędzy - emitentów tych umów są to zobowiązania (pasywa), dla posiadaczy nabywających te instrumenty są to należności (aktywa).

Rynek finansowy jest więc miejscem, w którym oczekiwania gotówkowe tych co mają w danej chwili gotówkę(pozycja – long)i tych którym w danej chwili jest jej brak i jej potrzebują (pozycja – short) spotykają się z sobą.

Rolą rynków finansowych jest zapewnianie przepływu kapitału między posiadającymi ten kapitał, tzn gospodarstw domowych i nadwyżek posiadanych przez firmy, do tych podmiotów, które potrzebują kapitału i w zamian za ten kapitał oferują korzystną nagrodę (premię). Posiadający kapitał dokonują wyboru miedzy konsumpcją posiadanych dóbr (kapitału) a odłożeniem tej konsumpcji w czasie w zamian za nagrodę jaką jest oczekiwany dochód z inwestycji.

Funkcje rynku finansowego to:

• Mobilizacja kapitału – transformacja oszczędności w inwestycje. Rynek skłania do inwestowania oferując atrakcyjny zysk, jako nagrodę za podjęcie ryzyka związanego z inwestowaniem i odłożeniem konsumpcji. Rynek finansowy to nie tylko rynek depozytów bankowych ale i możliwość inwestowania w inne instrumenty.
• Alokacja kapitału – polegająca na tym, że identyfikując potrzeby finansowe na rynku, rynek kieruje tam przepływów środków. Innymi słowy kieruje środki do potrzebujących tych środków na rozwój sektorów gospodarki, które zapewniają najefektowniejsze wykorzystanie funduszy,
• Wycena kapitału i ryzyka – każda inwestycja kapitału wiąże się z ryzykiem. Ryzyko jest związane z niepewnością efektów inwestycji. Poprzez rynek oferujący różnorodność możliwości inwestycyjnych następuje ocena efektów inwestycji oraz określenie ryzyka towarzyszącego inwestowaniu.

Poprzez sprawne kierowanie strumieni pieniężnych rynek umożliwia optymalne lokowanie kapitału przez inwestorów, w tym oszczędności gospodarstw domowych. Dzięki konkurowaniu wielu możliwości i celów inwestycyjnych przyczynia się do obniżenia ceny kapitału dla przedsiębiorców. Rynek poprzez swoją infrastrukturę transakcyjną, zasady obrotu i lokowania powoduje wzrost przejrzystości obrotu gospodarczego. Kierowanie strumieni pieniężnych w kierunku atrakcyjnych inwestycyjnie możliwości zwiększa innowacyjność gospodarki i daje jej większa elastyczność w akomodacji do zmian.

Inwestorzy, inwestując posiadane środki, odkładają konsumpcję tych środków na określony indywidualnie czas. Biorcy (pożyczający) kapitał potrzebują go na różny okres. Rynki finansowe pozwalają na dopasowanie czasowe oczekiwań obu stron i pozwalają na transformacje terminów.

Zauważmy, że każda wymiana na rynku finansowym pociąga za sobą, nie zawsze uświadamianą, wymianę ryzyka. Subiektywność oceny ryzyka oraz indywidualna skłonność do podejmowania ryzyka są głównymi źródłami aktywności na rynkach finansowych.

Uczestnicy rynków finansowych

Gospodarka rynkowa to gospodarka, w której sterowanie procesami gospodarczymi odbywa się poprzez rynek. Główne cechy gospodarki oraz podstawy funkcjonowania gospodarki rynkowej to

• prywatna własność (środków produkcji, przedsiębiorstw itp.),
• wolność wyboru:
  • w podejmowaniu wszelkich decyzji gospodarczych,
  • rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej,
• prawo do:
  • kierowania się własnym interesem podczas podejmowania decyzji gospodarczych,
  • posiadania kapitału i zakładania podmiotów gospodarczych,
  • swobodnego kształtowania ceny,
  • do swobodnego przepływu kapitału,
  • do swobodnego przepływu siły roboczej,
  • do swobodnego obrotu walutami i środkami produkcji,
• brak lub tylko minimalna ingerencja rządu w procesy gospodarcze.

Gospodarka rynkowa stwarza warunki by rynek rządził się prawami podaży i popytu. Rynek finansowy kieruje środki rynku (podaż) tam gdzie jest na nie popyt. Uczestnikami rynku finansowego są:

• „Użytkownicy końcowi kapitału”
  • reprezentujący popyt, przedsięwzięcia z różnych sektorów gospodarki kapitału pożyczający kapitał (pozycja short)
  • inwestorzy finansowi, reprezentujący podaż kapitału (np. gospodarstwa domowe), którzy użyczają kapitał, licząc na premię (pozycja long).
• Pośrednicy finansowi. Pośrednicy finansowi to firmy świadczące usługi związane z utrzymywaniem instrumentów finansowych i dokonywaniem transakcji nimi. Znajduje to odbicie w strukturze bilansu tych instytucji, ponieważ instrumenty finansowe są dominującym składnikiem ich majątku. Pośrednicy to z reguły instytucje finansowe.

Instytucje finansowe występują na rynku finansowym w dwu rolach – jako pośrednicy miedzy „użytkownikami końcowymi" działający na rzecz i ryzyko klienta - brokerzy albo działający na swoje ryzyko i rachunek - dealerzy. Do grupy dealerów zaliczają się „market – makerzy” zapewniający płynność na rynkach finansowych.

Podstawowe instytucje finansowe to banki, fundusze inwestycyjne, towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne, biura maklerskie.

Towarzystwa ubezpieczeniowe, kreują instrumenty uruchamiane w trybie warunkowym, tzn. w momencie, gdy wystąpi zjawisko opisane w kontrakcie czyli tzw. polisy na wypadek (opcja).

Fundusze inwestycyjne - gromadzą środki indywidualnych podmiotów (gospodarstw domowych), które są potem profesjonalnie inwestowane w różne papiery wartościowe w zamian za środki otrzymują inwestorzy jednostki uczestnictwa.

Fundusze emerytalne gromadzące bieżące wpływy z tytuły składek i inwestujące je na rynkach finansowych by zapewnić finansowanie życia uczestników po zakończeniu aktywności zawodowej.

Domy i biura maklerskie - świadczące również usługi finansowe na rynku kapitałowym, w tym również doradztwa.

Banki to instytucje gromadzące oddawane do ich dyspozycji środki finansowe (depozyty), za które deponujący są wygradzani odsetkami za czas i sumę deponowaną. Na bazie tych środków banki udzielają kredytów potrzebującym środków finansowych. Kredytobiorcy „nagradzają” za to bank w formie odsetek od pożyczonego kapitału i opłat związanych z procesem kredytowania. Marża banku - (zysk) - jest różnicą między oprocentowaniem depozytów (koszt działalności bankowej) a oprocentowaniem kredytów (przychód banków). Banki spełniają ważną rolę w zapewnieniu cyrkulacji pieniądza i funkcjonowania systemu rozliczeń pieniężnych.

Modelowy podział rynków finansowych

Rynki można klasyfikować według wielorakich kryteriów. Rynek finansowy można podzielić biorąc pod uwagę czas życia instrumentów finansowych. Przy takim kryterium podziału rynek dzieli się na :

• Rynek pieniężny, to rynek, na którym obraca się instrumentami, których czas życia (czas do zapadalności) wynosi do 1 roku. Rynek ten służy do obsługi potrzeb krótkoterminowych i bieżących. Rynek wymiany walut jest częścią rynku pieniężnego
• Rynek kapitałowy to rynek instrumentów, których czas życia (czas zapadalności) jest dłuższy od roku albo nieokreślony. Generalnie służy do pozyskiwania środków inwestycyjnych. Zaspakaja potrzeby długoterminowe.

Rynki można również podzielić na rynki regulowane i nieregulowane.

Rynek regulowany jest działającym w sposób stały systemem obrotu instrumentami finansowymi dopuszczonymi obrotu, zorganizowanym w ten sposób, że zapewnia inwestorom powszechny i równy dostęp do informacji rynkowej w tym samym czasie przy kojarzeniu ofert nabycia i zbycia instrumentów finansowych oraz jednakowe warunki nabywania i zbywania tych instrumentów. Rynek ten jest zorganizowany i podlega nadzorowi właściwego organu na zasadach określonych w przepisach ustawy, jak również uznany przez państwo członkowskie za spełniający te warunki i wskazany Komisji Europejskiej jako rynek regulowany.

Rynek regulowany obejmuje:

• rynek giełdowy;
• rynek pozagiełdowy;
• towarowy rynek instrumentów finansowych.

Rynek pozagiełdowy nazywany jest często rynkiem OTC (Over the Counter). Transakcje zachodzą na nim jak kupujący zgłosi chęć zakupu sprzedającemu. Często odbywa się to za pomocą środków przekazu elektronicznego. Między sobą, banki przeprowadząją transakcje finansowe właśnie w ten sposób.

Rynek giełdowy dzieli się na rynek pierwotny i rynek wtórny.

• Rynek pierwotny to rynek giełdowy, na którym przedmiotem obrotu są instrumenty finansowe sprzedawane bezpośrednio przez emitenta celem pozyskania kapitału na rozwój (w tym debiut giełdowy spółki). Środki uzyskane ze sprzedaży instrumentów finansowych wpływają do emitentów
• Rynek wtórny to rynek, na którym przedmiotem obrotu są instrumenty finansowe będące w posiadaniu inwestorów. Środki uzyskane z transakcji na tym rynku nie wpływają do emitentów.

Przypisy

1. ↑ Często do instrumentów finansowych zalicza się również prawa własności oraz gotówkę.