Z Skrypty dla studentów Ekonofizyki UPGOW

Wersja z 11:59, 7 maj 2010 (pokaż źródło) JanSladkowski (dyskusja | edycje) (→Instrumenty rynków finansowych) ← poprzednia edycja		Wersja z 08:50, 18 maj 2010 (pokaż źródło) JanSladkowski (dyskusja | edycje) następna edycja →
Linia 1:		Linia 1:
-	[[Plik:kl.png|200px|thumb|left|Instrumenty rynków finansowych]][[Plik:Ue.png|200px|thumb|right|Instrumenty rynków finansowych]]	+	[[Plik:kl.png|200pxb|left]][[Plik:Ue.png|200px|right]]
	<center>Projekt finansowany przez</center>		<center>Projekt finansowany przez</center>

---

Wersja z 08:50, 18 maj 2010

Projekt finansowany przez

Spis treści 1 Instrumenty rynków finansowych 1.1 Instrumenty rynku pieniężnego 1.2 Obligacje 1.3 Akcje 1.4 Instrumenty pochodne 1.5 Instrumenty złożone 1.5.1 Swapy 1.5.2 Syntetyczne instrumenty finansowe 1.5.3 Produkty (lokaty) strukturyzowane 1.6 Fundusze inwestycyjne 2 Przypisy

Instrumenty rynków finansowych

Współczesne rynki finansowe mają bardzo złożona i interesującą strukturę. Pieniądz rozumiany jako gotówka pełni na nich właściwie marginalną rolę, gdyż został zastąpiony różnego rodzaju kontraktami regulującymi wzajemne płatności itp., określanymi ogólnym terminem instrument finansowy^[1]. Instrumenty finansowe mogą mieć bardzo złożoną formę, a dla postronnego obserwatora zawieranie umów tego typu może wydawać się bezsensowne. Ze względu na strukturę, instrumenty finansowe dzielimy na proste, złożone, hybrydowe i syntetyczne. Instrumenty proste są składnikami zobowiązań finansowych lub kapitałowych. Przykładami instrumentów prostych są zaciągnięte pożyczki czy też wyemitowane obligacje oraz akcje zwykłe. Instrumenty finansowe, które zawierają składnik zarówno zobowiązań, jak i kapitału własnego nazywamy instrumentami złożonymi. Przykładem złożonego instrumentu finansowego są obligacja zamienne na akcje wystawcy. Z kolei hybrydowe instrumenty finansowe zawierają w swojej istocie elementy pierwotne oraz instrumenty pochodne, np. obligacje z opcją wcześniejszej spłaty. Instrumenty syntetyczne są zbiorami pojedynczych instrumentów finansowych nabywanych i utrzymywanych przez inwestora po to, aby imitowały cechy charakterystyczne innego instrumentu finansowego. Przykładem instrumentu syntetycznego jest kredyt długoterminowy o zmiennej stopie procentowej połączony ze swapem stóp procentowych, zakładającym otrzymywanie płatności obliczanych według zmiennej stopy procentowej i dokonywanie płatności obliczanych według stopy stałej. W rezultacie otrzymujemy efekt równoważny długoterminowemu zadłużeniu o stałej stopie procentowej. Ze względu na formę, instrumenty finansowe dzielą się na pieniężne i niepieniężne. Różnorodność możliwych instrumentów finansowych, w tym także tych "jeszcze nie wymyślonych" czyni zasadnym pytanie o osiągalność danego instrumentu finansowego, czyli o fizyczną możliwość jego implementacji na rynku. Zwykle utożsamia się instrument finansowy ze strumieniem przepływów kapitałowych, który on generuje. Możemy więc zdefiniować osiągalność instrumentu finansowego w następujący sposób. Mówimy, że instrument finansowy jest osiągalny jeśli istnieje portfel replikujący^[2], czyli portfel zawierający n notowanych na danym rynku instrumentów, który generuje strumień przepływów identyczny ze strumieniem generowanym przez ten instrument^[3]. Najczęściej replikuje się wypłatę z instrumentu i wtedy strumień redukuje się do jednorazowej wypłaty w chwili wygaśnięcia instrumentu.

Instrumenty rynku pieniężnego

Przez rynek pieniężny rozumie się te segmenty rynku finansowego, na których przeprowadzane są operacje instrumentami finansowymi o krótkim horyzoncie czasowym. Umownie przyjmuje się, że są to operacje terminie zapadalności poniżej 1 roku. Wynika to z podstawowej roli, jaką spełnia ten sektor: zapewnienie odpowiedniego poziomu płynności uczestnikom rynku. Podmioty mogą na rynku pieniężnym inwestować lub pozyskiwać kapitał na krótki okres. Uczestnikami tego rynku mogą być zarówno osoby prawne jak i osoby fizyczne (dla wielu instrumentów istnieją wartości progowe powyżej których dopiero możliwe jest zaangażowanie) . Do najważniejszych funkcji rynku pieniężnego należy wyrównanie niedoborów lub nadwyżek finansowych różnych instytucji. Rynek pieniężny ma istotny wpływ na wysokość krótko- i średnioterminowych stóp procentowych oraz ułatwia bankowi centralnemu możliwości realizowanie polityki monetarnej. Instrumenty rynku pieniężnego są uważane za najmniej ryzykowne instrumenty finansowe. Charakteryzują się stosunkowo niską rentownością, dużą płynnością oraz nie dłuższym niż rok terminem realizacji praw liczonym od momentu ich wystawienia. Podstawowych instrumenty rynku pieniężnego dzieli się na dwie kategorie:

• instrumenty dochodowe to instrumenty, dochód z których określany jest procentowo od wartości nominalnej i nazywany jest kuponem (stąd częste określenie odsetkowe lub kuponowe)
• instrumenty dyskontowe to instrumenty, których cena sprzedaży jest niższa od ceny nominalnej. Różnica pomiędzy ceną a nominałem to dyskonto. Często nazywane są instrumentami zerokuponowymi.

Do najważniejszych instrumentów rynku pieniężnego należą:

• Bony skarbowe (treasury security) Jest to dyskontowy instrument dłużny, emitowany w Polsce przez Skarb Państwa za pośrednictwem Ministerstwa Finansów. Bony skarbowe w Polsce są emitowane na okres 13 tygodni, 26 tygodni i 52 tygodni. Bony są atrakcyjną formą lokowania oszczędności. Atrakcyjność inwestowania w bony wynika z: małego ryzyka inwestycji, wysokiej płynności oraz zwykle atrakcyjnej stopy zwrotu. Minimalna wartość nominalna bonu skarbowego to 10 tys. złotych. Ponieważ jedyny przychód z tytułu inwestycji w bon skarbowy to wartość nominalna otrzymywana przy wykupie, bony skarbowe sprzedawane są po cenie niższej od wartości nominalnej zwykle poprzez przetargi. Bon skarbowy jest uważany za instrument wolny od dwóch podstawowych rodzajów ryzyka, którymi są: ryzyko niedotrzymania warunków oraz ryzyko ceny. Obrót bonami dokonuje się na rynku pierwotnym i wtórnym. Na rynku pierwotnym mogą być nabywane jedynie przez uczestników przetargu w imieniu własnym i na rachunek własny. Na rynku wtórnym nie ma takich ograniczeń.
• Bony pieniężne to typowo polski instrument emitowane są przez Narodowy Bank Polski od drugiej połowy 1990 roku konstrukcją przypominający bony skarbowe. Odpowiedzialny za operacje związane z emisją i rozliczeniem jest Departament Operacji Krajowych NBP. Wartość nominalna 1 bonu równa jest 10.000 PLN. Terminy wykupu – 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 14, 28, 91, 182, 273 i 364 dni (liczonych od obowiązującego terminu zapłaty za bony). Aktualnie dominują bony emitowane na 14 dni (jako podstawowe narzędzie operacji otwartego rynku). Na rynku pierwotnym mogą być nabywane jedynie przez banki będące dealerami rynku pieniężnego oraz przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny natomiast na rynku wtórnym mogą być nabywane przez podmioty występujące na rynku pierwotnym oraz pozostałe banki. Obrót bonami pieniężnymi NBP jest zdematerializowany. Rejestracja obrotu i zmian stanu posiadania bonów skarbowych odbywa się na rachunkach bonów i kontach depozytowych bonów w NBP (http://www.nbp.pl/home.aspx?f=%2fakty_prawne%2fregulacje_prawne%2fregulamin_rpw.html)
• Krótkoterminowe papiery dłużne to papiery potwierdzające zadłużenie ich emitenta wobec nabywcy (inwestora). Wyróżniamy wśród nich papiery skarbowe (bony skarbowe) i papiery pozaskarbowe (papiery komercyjne, bony pieniężne NBP, krótkoterminowe papiery wartościowe jednostek samorządu terytorialnego, certyfikaty depozytowe. Papiery te są w głównej mierze papierami emitowanymi na okaziciela, co ułatwia obrót nimi, jednak na życzenie emitenta papiery te mogą być papierami imiennymi. Do ważniejszych należą
  • Krótkoterminowe papiery dłużne przedsiębiorstw to instrumenty finansowe emitowane przez osoby prawne lub fizyczne prowadzące działalność gospodarczą a następnie sprzedawane za pośrednictwem agenta w celu finansowania bieżącej działalności emitenta o wysokiej wiarygodności kredytowej. Krótkoterminowe papiery dłużne mogą przybierać formę zarówno dyskontowych, jak i kuponowych instrumentów finansowych.
• Certyfikat depozytowy to instrument dłużny emitowany przez bank, różni się od zwykłego depozytu bankowego tym, że wystawiane przez bank na okaziciela. Powoduje to, że można nim obracać na rynku, w szczególności można go odsprzedać temu samemu bankowi, w którym został kupiony. Certyfikaty depozytowe to dokumenty potwierdzające złożenie depozytu o określonej wielkości i na określony czas w banku. Po tym czasie właściciel certyfikatu otrzymuje kwotę na jaką opiewa certyfikat z należnymi mu odsetkami. Zwykle mają też określony termin ważności, po przekroczeniu którego nie można już żądać zwrotu depozytu. Na emisję certyfikatów depozytowych bank musi otrzymać zezwolenie banku centralnego. Forma ta jest bardzo wygodna dla inwestora gdyż może on w każdej chwili upłynnić certyfikat na rynku wtórnym.
• Weksel to papier wartościowy, który ma dokładnie określoną przez prawo wekslowe formę, charakteryzują się tym, że złożenie na nim podpisu stanowi podstawę i przyczynę zobowiązania wekslowego podpisującego. Weksel jest dokumentem zobowiązującym wystawcę lub wskazaną przez niego osobę do bezwarunkowego zapłacenia określonej kwoty w ustalonym terminie. Wystawiany jest z reguły na krótkie terminy (nie dłuższe niż 1 rok) i wykupywany przez wystawcę po cenie zazwyczaj równej nominałowi (kwocie wypisanej na wekslu). Używana jest również forma weksla in blanco, czyli weksel celowo niekompletny w chwili wystawienia. Tym brakującym elementem, który zwykle jest nie określony w chwili wystawienia weksla jest suma wekslowa. Zobowiązanie z weksla in blanco jest związane z dodatkową umową między wystawcą weksla a remitentem - tzw. porozumieniem lub deklaracją wekslową, gdzie strony uzgadniają w jaki sposób weksel in blanco powinien być wypełniony w brakujące elementy w momencie emisji weksla (musi to być jednoznaczne i stanowcze określenie). Wyróżniamy następujące rodzaje weksli:
• weksel własny – papier wartościowy zawierający bezwarunkowe przyrzeczenie wystawcy zapłacenia określonej sumy pieniężnej we wskazanym miejscu i czasie stwarzający bezwarunkową odpowiedzialność osób na nim podpisanych
• weksel trasowany – papier wartościowy zawierający skierowane do oznaczonej osoby bezwarunkowe polecenie zapłacenia określonej sumy pieniężnej we wskazanym miejscu i czasie i stwarzający bezwarunkową odpowiedzialność osób na nim podpisanych.

Weksel może pełnić funkcję kredytową, płatniczą i gwarancyjną. Pełniąc funkcje płatniczą weksel może być wykorzystywany jako forma zapłaty, zwłaszcza w transakcjach kupna-sprzedaży, gdy nabywca reguluje należność z opóźnieniem, korzystając z kredytu kupieckiego. Sprzedający może z kolei użyć otrzymanego weksla do zapłaty swemu dostawcy, spłacenia swojego zobowiązania lub zdyskontować weksel w banku, zamieniając go na pieniądze itd.

• Czek (check) to pisemne zlecenie bezwzględnego wypłacenia określonej kwoty, wydane bankowi przez posiadacza rachunku bankowego. W zależności od sposobu zapłaty wyróżnia się czeki: kasowe (gotówkowe), zlecające bankowi wypłatę gotówki oraz rozrachunkowe, służące wyłącznie do rozliczeń bezgotówkowych. Czek musi zawierać w swojej treści: słowo "czek", bezwarunkowe polecenie wypłaty oznaczonej kwoty pieniężnej, pełną nazwę banku, który ma wypłacić kwotę czekową, , miejsce i datę wystawienia czeku oznaczenie miejsca płatności oraz podpis wystawcy. Czek może być wystawiony na zlecenie własne, osoby trzeciej lub na okaziciela.

• Akcept bankowy (banker's acceptance) to papier wartościowy, który powstaje w momencie, gdy bank gwarantuje pożyczkobiorcy spłatę pożyczki. Jest to forma zabezpieczenia dla inwestora przed ryzykiem niedotrzymania zobowiązań. Bank zobowiązuje się do jego wykupu w terminie płatności lub przed tym terminem z zastosowaniem dyskonta. Akcept bankowy to w zasadzie weksel z podpisem banku, który zobowiązuje się wykupić go w określonym terminie. Z chwilą upływu terminu płatności po akcepcie (brak odpowiedzi traktuje się jako akcept milczący), bank uiszcza należność z rachunku dłużnika. Akcepty bankowe są zwykle poprzedzane pisemną obietnicą dzielenia przez bank pożyczki. Bank udzielający pożyczki wystawia gwarancję dopiero w momencie, gdy pożyczkobiorca wykorzysta pożyczkę. Jeżeli w późniejszym okresie bank chce wycofać udzieloną pożyczkę przed terminem jej spłaty, sprzedaje akcept bankowy innemu inwestorowi. Przed spłatą pożyczki akcepty bankowe mogą zmieniać właścicieli dowolną liczbę razy. Handluje się nimi na rynku wtórnym. Inwestor nabywający akcept bankowy może liczyć na spłatę pożyczki w wyznaczonym dniu. Akcept dłużnika może mieć formę pisemną na zadaniu zapłaty (tzw. akcept wyraźny) lub milczącą, gdy dłużnik upoważni bank do automatycznego regulowania zobowiązań, co do których nie złoży odmowy akceptu^[4]. Akcepty są często używane w międzynarodowym obrocie handlowym.

• Depozyt międzybankowy to podstawowym instrument zarządzania płynnością w bankach. Banki pożyczają sobie wzajemnie płynne rezerwy (środki pieniężne, które posiadają na rachunkach bieżących w NBP). Depozyty nie są zabezpieczone innymi aktywami lub zabezpieczeniem udzielonym przez stronę trzecią, dlatego banki mają ustalone limity operacji depozytowych z innymi bankami. Transakcje zawierane są tylko pomiędzy bankami mającymi rachunki bieżące w NBP. Minimalna wielkość transakcji jest równa 1 mln złotych.

Obligacje

Definicja (Obligacja, wartość nominalna, termin wykupu) 

Obligacja (bond) to papier wartościowy, w którym emitent potwierdza swoje zobowiązanie finansowe w stosunku do jej nabywcy (stąd nazwa). Obligacje są zwykle emitowane w seriach o tej samej wartości nominalnej (face value, par value) - czyli kwotą jaką emitent zobowiązuje się wypłacić posiadaczowi po upływie terminu wykupu (maturity). W Polsce obligacje mają najczęściej wartość nominalną 100 lub 1000 złotych. W przypadku obligacji notowanych na giełdach ich wartość bieżącą podaje się w procentach wartości nominalnej (oczywiście dla obligacji o nominale 100 nie ma to znaczenia).

Obecnie większość obligacji jest rejestrowana elektronicznie na nazwisko właściciela, a należne zobowiązania są przelewane bezpośrednio na jego rachunek. Najczęściej emitowane typy obligacji to:

• [Obligacje kuponowe,] zwane też zwykłymi lub stałokuponowymi -- to obligacje o stałym oprocentowaniu, które jest wypłacane w regularnych odstępach. Nazwa bierze się z tradycyjnej ich postaci: papierowa postać posiadała odrywane kupony będące podstawą do wypłaty odsetek.
• [Obligacje zerokuponowe,] zwane też dyskontowymi -- to obligacje od których nie są wypłacane odsetki, gdyż po upływie terminu wykupu właściciel dostaje tylko wartość nominalną, a jego zysk jest różnicą między ceną zakupu, a wartością nominalną.
• [Obligacje o zmiennym oprocentowaniu (floating rate bonds) -- to obligacje, których oprocentowanie może się zmieniać częściej niż raz w roku. Określane są również jako zmiennokuponowe. Sposób naliczania odsetek może być powiązany z oprocentowaniem innych instrumentów finansowych (np. bonów skarbowych), wzrostem cen niektórych dóbr (np. ropy naftowej) poziomu inflacji itp. Z tego powodu często są one nazywane obligacjami indeksowanymi (index-linked bond). Najważniejszą klasą takich obligacji są obligacje skarbowe (tresury bonds), gdyż ich oprocentowanie jest używane jako różnego typu standardy (np. tzw. bezpieczna stopa procentowa). Emitentem tych obligacji jest Skarb Państwa lub jego odpowiednik. Najpopularniejsze są krótkoterminowe (do jednego roku) obligacje skarbowe zwane w Polsce bonami skarbowymi (treasury bills). Bony skarbowe są sprzedawane z dyskontem - są to więc obligacje zerokuponowe. mają one nominał 10000 złotych i nie są dostępne dla drobnych inwestorów, gdyż ustalany jest dosyć wysoki próg wielkości zakupu pozwalający na udział w przetargu.

Na rynkach finansowych funkcjonuje dosyć rozbudowany system oceniania wiarygodności dłużników (credit rating), w tym emitentów obligacji. Najpopularniejsze oceny wydawane są przez Fitch Group, Moody's oraz Standards & Poor's. Oceny te są wydawane dla poszczególnych inwestycji, instytucji a nawet państwom szczegóły można znaleźć w Wikipedii pod adresem http://en.wikipedia.org/wiki/Bond_credit_rating

Akcje

Akcja (share), to dokument stwierdzający prawo jej właściciela zwanego akcjonariuszem do udziału w części majątku spółki akcyjnej. Może ona dawać, w zależności od statutu^[5] i rodzaju akcji, między innymi prawo do uczestniczenia w podziale zysków, zarządzaniu spółką i podziale majątku w przypadku jej likwidacji. Mogą być emitowane w postaci imiennej i na okaziciela.

• Akcja imienna to dokument zawierający w swojej treści nazwisko akcjonariusza. Zbycie akcji imiennej odbywa się tylko i wyłącznie przez pisemne oświadczenie właściciela umieszczone na samej akcji lub w odrębnym dokumencie (umowa sprzedaży). Posiadacze akcji imiennych wpisywani są do księgi akcyjnej, w której zamieszcza się imię i nazwisko osoby fizycznej lub nazwy osoby prawnej (firma) oraz adres posiadacza akcji.
• Akcja na okaziciela nie zawiera żadnych danych osobowych akcjonariusza. Sprzedaż akcji na okaziciela nie wymaga żadnych dodatkowych formalności, a ich zbywalność nie może być ograniczona. Za akcjonariusza uważa się właściciela akcji na okaziciela.

Tradycyjnie akcje drukuje (drukowało) się na zabezpieczonym przed fałszerstwem papierze - stąd nazwa papiery wartościowe. W celu uniknięcia kłopotów związanych z kradzieżą, zniszczeniem itp, w większości krajów stworzono system depozytowy, który zajmuje się przechowywaniem akcji - właściciel posługuje się tylko pokwitowaniem złożenia akcji do depozytu. W Polsce rolę tę pełni Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych (KDPW), a akcjonariusz uzyskuje tzw. świadectwo depozytowe stwierdzające jego prawo do określonej liczby akcji. Do obowiązków Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych należy również rejestracja i rozliczanie wszystkich transakcji oraz kontrola ewidencji prowadzonych przez biura maklerskie. Przy obecnym stanie rozwoju technologicznym coraz więcej papierów wartościowych istnieje tyko w postaci zapisu elektronicznego. Dotyczy to szczególnie papierów spółek dopuszczonych do obrotu publicznego. Akcja zazwyczaj daje jej właścicielowi prawo do dywidendy (dividend), czyli części zysku spółki przeznaczonej do podziału, prawo do głosu na walnym zebraniu akcjonariuszy oraz prawa poboru, gdy spółka emituje nowe akcje przeznaczone tylko do aktualnych współwłaścicieli (akcjonariuszy). Spółka może emitować akcje różnego dwóch typów:

• akcje zwykłe
• akcje uprzywilejowane.

Uprzywilejowanie może dotyczyć liczby głosów na zebraniu akcjonariuszy, pierwszeństwa w wypłacaniu lub rodzaju dywidendy, pierwszeństwa przy podziale majątku spółki w przypadku likwidacji itp. W celu zabezpieczenia przed spekulacyjnym przejęciem kontrolnego pakietu akcji, w niektórych krajach spółki mogą emitować tzw. złotą akcję, która daje jej właścicielowi coś w rodzaju prawa veta oraz akcje bez prawa głosu na zebraniach akcjonariuszy. Spółka może emitować akcje tylko o jednakowej wartości zwanej wartością nominalną (face value). Czasami zachodzi konieczność podziału akcji na równe części w pewnym stosunku (split), np. 1:10. Zdarza się też operacja odwrotna - połączenie kilku akcji w jedną (reverse split), gdy na przykład ich cena jest za niska.

Instrumenty pochodne

Instrumenty pochodne, rzadziej zwane też derywatywami lub derywatami (derivatives) to rodzaj instrumentów finansowych, których wartość uzależniona jest od wartości innych instrumentów finansowych, zwanych instrumentami bazowymi (podstawowymi). Instrument bazowy nie musi być fizycznie istniejącym dobrem, jak np. akcja czy obligacja. Może nim być również indeks giełdowy^[6] czy stopa procentowa, a nawet inny instrument pochodny czy wskaźniki pogodowe, np. jak liczba dni słonecznych, wielkość opadu śniegu czy deszczu (są to tzw. derywaty pogodowe). Instrumenty potwierdzają uzyskanie przez nabywcę prawa do otrzymania w przyszłości określonej wartości pieniężnej lub dokonania transakcji. Ze względu na zjawisko dźwigni finansowej (lewar) pozwalają osiągnąć duży zysk przy znacznie mniejszym zaangażowaniu środków własnych niż przy wykorzystaniu klasycznych instrumentów finansowych. Chociaż powstały jako instrumenty zabezpieczające w celu minimalizacji ryzyka wystąpienia sytuacji przeciwnej do przewidywanej^[7] to obecnie chyba częściej są wykorzystywane w spekulacji (obecny kryzys finansowy ma podłoże w spekulacji na rynkach instrumentów pochodnych). Część instrumentów pochodnych to umowy zawierane bezpośrednio między dwoma podmiotami, z pominięciem jakichkolwiek rynków urzędowych, zwane instrumentami pochodnymi pozagiełdowymi (over-the-counter). Są to np. swapy, kontrakty (FRA) czy opcje egzotyczne^[8]. Lista instrumentów pochodnych nie jest zamknięta. Wciąż powstają nowe rodzaje kontraktów, które wyodrębniane są według najróżniejszych kryteriów, takich jak na przykład konstrukcja transakcji, instrument bazowy, zastosowanie. W zasadzie nie ma żadnych ograniczeń w konstruowaniu nowych typów instrumentów, szczególnie tych pozagiełdowych, gdy nie trzeba czekać na uregulowania prawne. Wiele kontraktów nie ma jeszcze polskiej nazwy. Szczególnie intensywnie rozwijają się swapy. Wyróżniamy następujące typy instrumentów pochodnych:

• Opcja to instrument finansowy, który w klasycznym rozumieniu tego terminu, daje jej posiadaczowi (nabywcy) prawo do nabycia (opcja kupna – call) lub sprzedaży (opcja sprzedaży – put) danego dobra po z góry określonej cenie. Termin realizacji tego prawa zależy od rodzaju opcji. Zawsze jest określony ostateczny moment, w którym można zrealizować wynikające z posiadania opcji prawa. Jest to tzw. termin wygaśnięcia^[9] W zamian za nabycie opcji nabywca płaci wystawcy cenę, zwaną premią opcyjną. W przeciwieństwie do nabywcy, sprzedający opcję (wystawca) jest zobowiązany do sprzedania lub zakupu danego dobra od nabywcy opcji, jeżeli ten uzna, że zechce z posiadanego prawa skorzystać (uzna wykonanie opcji za opłacalne). Zysk nabywcy opcji jest wówczas równy różnicy między ceną rynkową, a ceną realizacji opcji pomniejszony o koszty transakcji. W większości wypadków rozliczenie opcji odbywa się nie poprzez zawarcie faktycznej transakcji do której opcja uprawnia (rozliczenie rzeczywiste), lecz jedynie przez wypłatę posiadaczowi opcji przez wystawcę sumy pieniężnej, odpowiadającej różnicy cen (rozliczenie nierzeczywiste). Rozliczenie rzeczywiste stosuje się najczęściej w przypadku towarów. Wartość opcji silnie zależy nawet od niewielkich wahań notowań przedmiotu transakcji, ponadto zależy ona od różnych innych czynników związanych z jej typem, dlatego wartość opcji trudno jest wyceniać. Istnieją różne metody i modele określania ceny opcji. Najważniejsze klasy opcji to
  • opcja amerykańska - może zostać zrealizowana w dowolnym czasie przed upływem określonego terminu zwanego terminem wygaśnięcia (maturity)
  • opcja europejska - może zostać zrealizowana tylko w jednym, z góry określonym terminie wygaśnięcia
  • opcja egzotyczna - to rodzaj opcji finansowej o bardziej złożonej strukturze wypłata może zależeć od liczonej różnymi metodami średniej wartości instrumentu bazowego w okresie jej ważności (opcja azjatycka), przekroczenia pewnego progu cenowego (opcja z bariera) itd. Wystawia się nawet opcje wyboru: posiadacz takiej opcji w dniu jej wygaśnięcia decyduje, czy jest to opcja kupna, czy sprzedaży.

Oprócz opcji na akcje i indeksy giełdowe, popularne są jeszcze:

• Opcje na stopy procentowe - to instrument pochodny, wartość którego zależy od przyszłego poziomu stóp procentowych. Zwykle jest to wypłata tzw. kwoty nominalnej po osiągnięciu przez stopy wymaganego poziomu. Stopa procentowa może być określana w różny sposób. Rynek instrumentów pochodnych na stopy procentowe jest największym rynkiem instrumentów pochodnych. Najpopularniejsze instrumenty to
  • IR Caps / Floors (interest rate caps / floors) - to w zasadzie nie opcja a pakiet europejskich opcji kupna (cap) lub sprzedaży (floor), których terminy wygaśnięcia przypadają na kolejne daty ustalania bazowej stopy procentowej (najczęściej LIBOR lub EUROBOR). Wystawca kompensuje wzrost powyżej (cap) lub spadek (floor)poniżej bazowych stóp procentowych w tych terminach. Kombinacje kupna i sprzedaży tych dwóch typów instrumentów są nazywane kołnierzykami (collars), gdyż pozwalają ustawić efektywny przedział zmienności interesującej nas stopy.
  • Inflation Caps / Floors (inflation caps / floors) - to instrumenty skonstruowane analogiczne do interest rate caps i interest rate floors, z tym że instrumentem bazowym jest (zrealizowana) inflacja; są to najczęściej spotykane opcje na stopę inflacji.
  • CMS Caps / Floors (CMS caps / floors) - to instrumenty skonstruowane analogiczne do interest rate caps i interest rate floors, z tym że instrumentem bazowym jest stopa swap (constant maturity swap rate)
  • Opcje swapowe (Swaptions) - to opcja na zawarcie konkretnego kontraktu swap. Kupujący opcje może być otrzymującym ^[10] lub płatnikiem odsetek według stałej stopy procentowej.
• Opcje na obligacje (bond option)- funkcjonują analogicznie do opcji na akcje; zwykle są to transakcje typu OTC.

• Kontrakt terminowy to instrument finansowy, który zobowiązuje dwie strony do zawarcia w przyszłości transakcji. Zauważmy, że w przeciwieństwie do opcji występuje tu symetria zobowiązań obu stron kontraktu. Cena na produkt (niekoniecznie dobro fizyczne), o którym jest mowa w umowie, jest określana już w momencie zawarcia umowy. Najpopularniejsze kontrakty terminowe to:
  • Futures - to instrument finansowy zobowiązujący strony kontraktu do zawarcia w określonym terminie transakcji sprecyzowanej w kontrakcie. Sprzedający (wystawiający) kontrakt zobowiązuje się do dostarczenia przedmiotu (instrumentu bazowego) kontraktu ściśle określonym terminie. Podobnie nabywca kontraktu zobowiązuje się do zapłacenia określonej kontraktem ceny za dostarczone dobro. Kontrakty typu futures są standaryzowane (ilość przedmiotu kontraktu i termin dostawy są ustalane przez giełdę), a negocjacji podlega jedynie ich cena rynkowa. Zazwyczaj^[11] nie następuje również fizyczna dostawa instrumentu bazowego - zastępuje ją rozliczenie za pośrednictwem giełdy^[12]. Pozwala to na obrót kontraktami na abstrakcyjne obiekty, np wartość indeksu giełdowego. Najczęściej handluje się
    • Futures na akcje określonej spółki.
    • Futures na na waluty.
    • Futures na indeksy giełdowe.
    • Futures na stopy procentowe (interest rate future) - nazwa jest w tym przypadku trochę myląca, gdyż instrumentem bazowym nie jest stopa procentowa, a oprocentowany papier wartościowy, np obligacja.
  • Kontrakty forward to kontrakty o logice podobnej do kontraktów futures. Różnice polegają na braku standaryzacji (umowa może być skonstruowana według potrzeb kontrahentów) co umożliwia obrót pozagiełdowy. W konsekwencji nie jest wymagane wnoszenie depozytu zabezpieczającego, a rozliczenie (płatność) następuje w momencie fizycznej dostawy przedmiotu umowy, która prawie zawsze następuje.
  • Kontrakty FRA (forward rate agreement) - to w zasadzie odmiana kontraktów forward. Strony zobowiązują się do wypłaty lub otrzymania w przyszłości określonej płatności odsetkowej wynikającej z różnicy pomiędzy uzgodnioną w kontrakcie stopą FRA, a stopą referencyjną. W zasadzie możliwe jest rozliczenie kontraktu FRA już w dniu jego zawarcia poprzez wypłatę zdyskontowanej różnicy odsetek FRA i wartości stopy referencyjnej.
  • Kontrakty FXA (forward exchange agreement) - to instrument analogiczny do kontraktu FRA, z tą różnicą że rozliczenie następuje pomiędzy kursem wymiany waluty w momencie zawarcie kontraktu, a kursem wymiany w dniu rozliczenia.
  • Kontrakty ERA (exchange rate agreement) - to syntetyczny instrument o budowie podobnej do kontraktu FXA, z tym że "porównywane są" nie kurs wymiany określony w kontrakcie z kursem spot (referencyjnym), lecz dwa kursy forward (np. trzy- i sześciomiesięczny).
• Kontrakt swap (w skrócie swap) to na ogół długoterminowa^[13] umowa zobowiązująca obie strony do dokonania w ustalonych terminach (terminy rozliczenia) ciągu przepływów finansowych określanych w stosunku do wartości nominalnej^[14], przy czym co najmniej jeden z tych ciągów oparty jest o tzw. instrument (indeks) bazowy. Najczęściej zawierane są umowy typu
  • swapy walutowe (currency swaps) - dochodzi do zamiany strumieni przepływów pieniężnych wyrażonych w jednej walucie na strumienie wyrażone w drugiej walucie
  • swap na stopy procentowe (interest rate swap) jest umową na podstawie której strony wypłacają sobie wzajemnie (w określonych odstępach czasu w trakcie trwania kontraktu) odsetki od umownego nominału kontraktu, naliczane według odmiennych stóp procentowych.
  • Swap walutowo-procentowy (currency interest rate swap) - to umowa wymiany kwot kapitału i płatności odsetkowych w różnych walutach pomiędzy dwoma partnerami, np. wymiana wartości nominalnej pożyczki oraz jej oprocentowania w jednej walucie na wartość nominalną pożyczki wraz z oprocentowaniem w innej walucie.
  • Swap towarowy (commodity swap) - to umowa, w której przepływy pieniężne zależą od ceny ustalonego dobra (towaru)
  • CDS (credit default swap) - to umowa, w ramach której jedna ze stron transakcji w zamian za uzgodnione wynagrodzenie zgadza się na spłatę długu należnego drugiej stronie transakcji od innego podmiotu (podstawowego dłużnika) w przypadku wystąpienia uzgodnionego w umowie CDS zdarzenia kredytowego (w praktyce zdarzeniem tym jest niespłacenie podstawowego długu przez podstawowego dłużnika). Logika kontraktu CDS jest stosunkowo prosta: kupujący CDS płaci okresowo sprzedającemu określony procent od pakietu ściśle określonych kredytów. Płatności te są czymś w rodzaju polisy ubezpieczeniowej, bowiem w przypadku, gdy pewna transza kredytów staje się niespłacalna, sprzedający CDS przejmuje wszystkie wierzytelności, wypłacając kupującemu ich całą zdyskontowaną wartość. Kupujący zawierającten kontrakt ubezpiecza się więc przed niewypłacalnością kredytobiorców, przesuwając ciężar ryzyka kredytowego na swojego partnera swapowego. De facto ramach umowy CDS wymieniane jest ryzyko kredytowe (ryzyko, że dług nie zostanie spłacony).
  • CMS (constant maturity swap) - to odmiana swapu na stopy procentowe, w której zmienna stopa procentowa jest okresowo ustalana zgodnie z pewną ustaloną stopą rynkową. Na przykład inwestor przypuszcza, półroczna stopa LIBOR zacznie spadać w stosunku do trzyletniej stopy swap^[15]. Zawiera więc umowę, w skutek której płaci strumień określony przez półroczną stopą LIBOR a otrzymuje strumień określony przez stopę swap.
  • swapy inflacji (inflation swap) - to umowa w której jedna ze stron płaci strumień określony stopą inflacji, a druga według ustalonej stopy procentowej^[16]; np. zamiana kuponu płatności według stopy inflacji "rok do roku" (Y/Y) w zamian za stałą stopę procentową.
  • swapy akcyjne (equity swaps) - w umowie tego typu jedna strona otrzymuje strumień płatności definiowany według pewnej stopy procentowej a druga strona otrzymuje płatności związane związane z okresowymi notowaniami ustalonej akcji (ew indeksu giełdowego); rzadziej zawierane są umowy, w których oba strumienie przepływów wynikają z notowań różnych akcji.

• Kredytowe instrumenty pochodne
  • CDO (Collateralized debt obligation,) - to instrumenty sekurytyzacji^[17] oparte na długu. Instrumenty CDO zabezpiecza się portfelem aktywów, do którego należą m.in. kredyty korporacyjne lub strukturyzowane zobowiązania finansowe. Aktywa łączone są w portfel, a następnie zostają podzielone na nowe papiery wartościowe i są oferowane w transzach rozmaitym inwestorom. Wysokość płatności odsetkowych, kapitałowych oraz faktyczny moment wygaśnięcia zobowiązania determinowane są przez wyniki portfela obligacji stanowiącego zabezpieczenie instrumentów CDO. Są one często dzielone na transze o różnym ryzyku i kuponie.
  • \(CDO^2\), CDO2 (collateral debt obligation square) - to instrument o konstrukcji podobnej do CDO, z tą różnicą, że poszczególne transze tworzą pakiety CDO, a nie obligacji czy kredytów jak w przypadku CDO. Są więc instrumenty pochodne "wyższego rzędu", dla których instrument bazowy sam jest instrumentem pochodnym.

• Warrant - to instrument finansowy, który daje posiadaczowi prawo do zakupu lub sprzedaży instrumentu bazowego (najczęściej akcji emitenta) w określonej liczbie, po ustalonej cenie, w konkretnym ustalonym oknie czasowym. Od opcji różni się w zasadzie tylko tym, że emitentem może instytucja rynku finansowego lub spółka, ma znacznie dłuższy okres ważności (np. kilka lat). Często jest emitowany w postaci warrantu emisyjnego. Warrant subskrypcyjny - to dokument często dołączony do akcji lub obligacji dający posiadaczowi ograniczone lub nieustające prawo kupna papierów wartościowych lub innych aktywów po ustalonej cenie lub prawo do subskrypcji przyszłych emisji obligacji tego samego emitenta. Zwykle pełni rolę tzw. "cukierka" mającego zachęcić inwestorów do kupna akcji czy obligacji nowej emisji.

Do instrumentów pochodnych należy również zaliczyć listy zastawne (asset-backed securities, ABS)

Instrumenty złożone

Niektóre instrumenty w całości stanowią albo zobowiązanie albo instrument kapitałowy, inne jednak mogą mieć elementy obu. Takie instrumenty określa się mianem instrumentów złożonych. Rozpatrzmy na przykład następującą sytuację. Spółka emituje obligacje (tzw obligacje zamienne), które w zamian za niższe oprocentowanie dają inwestorowi prawo zamiany obligacji na akcje w terminie wykupu zamiast spłaty kapitału nominalnego w gotówce. Kluczową sprawą w analizie takich instrumentów jest określenie zasad opisanych powyżej. Załóżmy, że są to 10-letnie obligacje zamiennych za 10 mln zł, od których wypłacane są odsetki w wysokości 2,5% rocznie. Dodatkowo obligacje umożliwią właścicielowi zamianę 10 mln zł na akcje zwykłe po kursie 1 akcja za 100 zł. Taka obligacja ma dwa elementy składowe: opcję konwersji na akcje i obowiązek spłaty gotówką odsetek i kapitału obligacji (kapitał jest oczywiście spłacany tylko wtedy gdy nie nastąpi konwersja obligacji na akcje). Podobną funkcję pełni obligacja wymienna (exchangable bonds), która umożliwia posiadaczowi takiej obligacji ich wymianę na określoną liczbę akcji zwykłych przedsiębiorstwa innego niż emitent. Ciekawym instrumentem są obligacja dwuwalutowe (dual currency bond), które są emitowane i oprocentowana w jednej walucie, zaś wykupywane w innej walucie. Przy tego rodzaju obligacjach wysokość stopy procentowej z reguły kształtuje się pomiędzy rynkowymi stopami procentowymi obu walut tzn. jest ona wyższa niż stopa procentowa dla waluty "słabszej", lecz niższa niż dla waluty "silniejszej". Można zaryzykować stwierdzenie, że jest to obligacyjny odpowiednik swapu walutowego.

Uwaga 

Zauważmy, że klasyfikacja instrumentu złożonego ma istotne konsekwencje dla rachunkowości, obliczenia wskaźników wyników czy określenia warunków umów kredytowych. Wszystkie warunki instrumentu należy starannie przeanalizować przed zaklasyfikowaniem go do zobowiązań finansowych albo do kapitałów. Umowny obowiązek wypłaty środków pieniężnych, nawet jeśli jest uzależniony od zajścia zdarzenia w przyszłości, przesądza o klasyfikacji instrumentu jako zobowiązania finansowego. Z kolei instrumenty rozliczane w akcjach własnych spółki klasyfikuje się jako instrumenty kapitałowe jedynie wtedy, gdy wymiana polega na wydaniu określonej liczby akcji za określoną kwotę środków pieniężnych. Bardziej skomplikowane instrumenty, które, na przykład, zawierają zarówno komponent zobowiązania finansowego, jak i kapitałowy, należy księgować (wykazywać) osobno.

Swapy

Swapy są stosunkowo nowym instrumentem finansowym, gdyż rozwinęły się dopiero pod koniec lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Istota kontraktu tego typu polega na tym, że dwie strony zamieniają^[18] się strumieniami płatności finansowych. Umowa może dotyczyć płatności różnego rodzaju. Najczęściej spotyka się:

• Swap procentowy (interest rate swap)- to najpopularniejszy rodzaj swapu. Jest on umową dwóch stron do dokonywania okresowych wzajemnych płatności odsetkowych opartych o kwotę podstawową przez pewien określony z góry okres. Z reguły jedna ze stron dokonuje płatności według stopy stałej a jej partner według stopy zmiennej. Może to być korzystne, gdyż dwie strony kontraktu mogą, na przykład, mieć dostęp kredytów na różnych warunkach w przypadku stałej i zmiennej stopy procentowej, a z tych czy innych powodów wolą inną metodę oprocentowania - rozwiązaniem jest właśnie zawarcie umowy swap.
• Swap walutowy (currency swap, FX swap) - to umowa zamiany kredytów denominowanych w dwóch różnych walutach. W przeciwieństwie do swapu procentowego, wymianie może podlegać nie tylko oprocentowanie, ale i kwota kredytu (principal). Połączenie obu możliwości określane jest jako swap między-walutowy (cyrkowy) (cross-currency swap, Circus Swap). W przypadku takiej umowy, kredyty o stałym oprocentowaniu w jednej walucie są zamieniane na kredyt o zmiennej stopie procentowania w innej walucie
• Swap towarowy. W przypadku takiej umowy wymieniana jest okresowa płatność za towar po stałej cenie z płatnością po cenie rynkowej (bieżącej, spot). Kontrakt tego typu może służyć do zagwarantowania maksymalnej ceny kupna (minimalnej sprzedaży). Jest to dosyć popularne postepowanie na rynku ropy naftowej.
• Swap akcyjny (equity swap). W przypadku takiej umowy, strumień płatności związanych ze stopą procentową (np. LIBOR) zamieniany jest na strumień płatności związany z zachowaniem ceny akcji czy indeksy giełdowego.

Rynek swapów jest rynkiem typu OTC. Obecnie powstało już szereg wyspecjalizowanych instytucji (swap dealer) kojarzących partnerów do kontraktów typu swap, tak że strony kontraktu mogą nic o sobie nie wiedzieć, a nawet być partnerem "złożonym". Warto tu zauważyć, że decydującą rolę w kontrakcie swap odgrywa dealer i on ponosi ryzyko związane z transakcją^[19]; często również on zawiera umowę z tylko jedną ze stron i podejmuje ryzyko znalezienia partnera. Oczywiście kontrakty tego typu są opłacalne dla bardzo dużych płatności. Oczywiście ciągle powstają coraz to ciekawsze wersje kontraktów swap.

Syntetyczne instrumenty finansowe

Instrumenty syntetyczne są zbiorami pojedynczych instrumentów finansowych nabywanych i utrzymywanych przez inwestora po to, aby imitowały cechy charakterystyczne innego instrumentu finansowego. Szczególnie opcje i kontrakty terminowe na indeksy są nadają się do tworzenia syntetycznych instrumentów finansowych. Najprostszym instrumentem tego typu są tzw. akcje syntetyczne - są to najczęściej instrumenty umożliwiające bezpośrednie "nabywanie substytutu" indeksu giełdowego, bez konieczności nabywania całego portfela akcji tworzących indeks. Przykładem mogą być jednostki indeksowe MiniWIG-20 notowane na WGPW: definicja jednostki jest wiernym odzwierciedleniem przeliczonej na złotówki wartości indeksu (każde dziesięć punktów WIG-20 jest warte 1 zł). Oczywiście obraca się znacznie bardziej wyrafinowanymi instrumentami. W zasadzie wiele z omówionych wcześniej instrumentów pochodnych można zaklasyfikować do kategorii instrumentów syntetycznych, a możliwości konstrukcji (definiowania) nowych instrumentów są w zasadzie nieograniczone. Na przykład, inwestor może sprzedać opcję kupna i kupić opcję sprzedaży na daną akcję o identycznych cenach i terminach wykonania. Prosta analiza pokazuje, że nie zależnie poziomu ceny instrumentu bazowego inwestycja taka będzie równoważna sprzedaży pakietu akcji i dlatego określamy ją jako syntetyczna sprzedaż akcji (poprzez odwrócenie możemy zrealizować syntetyczne kupno akcji).

Produkty (lokaty) strukturyzowane

W ostatnich latach pojawiły się tzw. produkty strukturyzowane^[20]. Jest to klasa instrumentów finansowych, w których wyniki inwestycyjne są uzależnione od cen instrumentów bazowych takich, jak akcje, obligacje, kursy walutowe, towary, surowce, indeksy giełdowe i specjalnie zdefiniowane koszyki (portfele) aktywów. Dają one alternatywne możliwości inwestycji, których zachowanie może znacząco odbiegać od sytuacji na rynku inwestycji akcji bądź obligacji. Produkty strukturyzowane nadają się dla dywersyfikacji portfela. Poprzez ich nabycie uzyskuje się pośredni dostęp do instrumentów i strategii inwestycyjnych, które są normalnie niedostępne dla indywidualnych inwestorów lub wymagają dużej wiedzy i doświadczenia inwestycyjnego. Instytucje finansowe, najczęściej banki, emitujące produkty strukturyzowane prześcigają się obecnie w tworzeniu coraz bardziej wyrafinowanych instrumentów opartych nawet na kilkunastu aktywach bazowych (akcje, obligacje, towary, miary wielkości ekonomicznych jak stopy procentowe, indeksy inflacji itp). W Polsce początkowo były one dostępne w grupie osób fizycznych tylko dla zamożniejszych klientów (zwykle w ramach programów typu Private Banking), ale obecnie w wielu bankach istnieje już możliwość zakładania lokat strukturyzowanych prze klientów dysponujących kwotą rzędu 1000-5000zł. Oprócz poszerzenia możliwości, inwestycyjnych produkty strukturyzowane oferują zwykle dosyć wysoki poziom gwarancji ochrony zainwestowanego kapitału:

• Produkty gwarantujące ochronę kapitału - bardzo bezpieczne, dają inwestorowi szansę udziału w zyskach, jakie generuje wbudowany w produkt instrument (instrumenty) bazowy i jednocześnie 100-procentową gwarancję zwrotu zainwestowanego kapitału.
• Produkty nie gwarantujące pełnej ochrony kapitału - czyli instrumenty bardziej ryzykowne, gdyż większy jest potencjalny udział inwestora zarówno w zyskach w zamian za akceptację różnego poziomu ryzyka (czyli strat generowanych przez produkt wbudowany). Najprostszą strategią stosowaną przy konstrukcji instrumentów strukturyzowanych jest strategia CPPI (Constant Proportion Portfolio Insurance) polegająca na tym, że lwią część kapitały inwestuje się w obligacje lub bony skarbowe tak by zapewnić na dzień wykupu instrumentu 100% zwrot zainwestowanego, a resztę inwestuje się w instrumenty, które nie wygenerują straty, np. kupno akcji czy opcji.

W przypadku produktów strukturyzowanych notowanych na giełdzie możliwość sprzedaży instrumentu na rynku wtórnym daje inwestorowi ma możliwość wycofania się z inwestycji przed terminem wykupu instrumentu przez emitenta bądź dywersyfikacji inwestycji porzez otwarcie pozycji w późniejszym niż subskrypcja.

Przed inwestycją w tego rodzaju produkt trzeba dokładnie zapoznać ze sposobem naliczania premii, gdyż obiecywane, szczególnie w ulotkach, zyski mogą być trudne do osiągnięcia.

Fundusze inwestycyjne

Fundusz inwestycyjny (mutual fund) to działalność finansowa polegająca na przyjmowaniu depozytów od indywidualnych inwestorów i inwestowaniu ich w różne instrumenty finansowe i inne dobra (np.nieruchomości) dostępne na rynku -- zwykle zakres takiej działalności są określone w statucie (regulaminie) funduszu. Rozróżniamy dwa podstawowe typy funduszy inwestycyjnych:

• Fundusz inwestycyjny otwarty (open-end fund, unit trust) - to fundusz, który ma zmienną liczbę uczestników i wielkość powierzonego kapitału. Udziały (jednostki uczestnictwa) mogą być nabywane i umarzane praktycznie w dowolnym momencie. Wartość jednostki uczestnictwa jest liczona według prostego wzoru:

\(\frac{A}{N}\, ,\)

gdzie \(A\) oznacza wartość aktywów netto, a \(N\) liczba jednostek uczestnictwa.

• Fundusz inwestycyjny zamknięty (closed-end fund, investment fund) - to w zasadzie spółka akcyjna zajmująca się inwestowaniem powierzonego kapitału na rynkach finansowych. Liczba udziałowców jest stała, udziały są często notowane na giełdzie. Udziałowcy zyskują na wzroście wartości kapitału spółki (wartości jednostki udziału/akcji), a w niektórych przypadkach także dzięki wypłacanym dywidendom.

Nazwa funduszu zwykle odzwierciedla stopień i formę zaangażowania w poszczególne instrumenty finansowe lub strategię inwestycyjną. Do najważniejszych typów funduszy należą:

• fundusze hedgingowe^[21],
• indeksowe oraz
• parasolowe.

Celem funduszy hedgingowych jest osiąganie zysku nie tylko na wzrostach ale i na spadkach rynku, co jest uzyskiwane przez przesunięcie akcentu z inwestycji w akcje na inwestycje w instrumenty pochodne oraz na inne, niekonwencjonalne strategie inwestycyjne, oparte m.in. na zautomatyzowanych systemach inwestycyjnych. Fundusz indeksowy to fundusz inwestycyjny utrzymujący skład swojego portfela zgodny ze składem wybranego indeksu giełdowego. Fundusze parasolowe to specyficzna odmiana funduszy inwestycyjnych, której podstawową cechą charakterystyczną jest posiadanie kilku odrębnych "kieszeni" (tzw. subfunduszy), które są zarządzane według całkowicie odrębnych strategii inwestycyjnych. Z punktu widzenia uczestnika, ważne jest to, zamiana z jednego subfunduszu (np. akcji) do innego subfunduszu (np. obligacji) jest wykonywana w ramach tego samego funduszu - można więc uniknąć w ten sposób płacenia podatku dochodowego^[22]. Niektóre fundusze otwarte inwestujące na rynkach zagranicznych prowadzą dwa typy jednostek, które są wyceniane w walucie krajowej lub obcej.

Przypisy

1. ↑ Używane jest jeszcze ogólniejsze pojecie, tzw. financial vehicle, które chyba nie ma jeszcze ogólnie przyjętego polskiego odpowiednika obejmujące wszystkie możliwości inwestowania, np. dzieła sztuki, antyki zbiory kolekcjonerskie itp.
2. ↑ Używane jest również termin strategia replikująca, czyli taka strategia inwestycyjna, które odtwarza strumień przepływów z danego instrumentu. Wtedy portfel replikujący z naszej definicji nazywa się portfelem implementującym strategię replikującą.
3. ↑ Zauważmy, że na ogół nie jest to strumień deterministyczny i równoważność możemy zdefiniować tylko w sensie procesów losowych
4. ↑ Brak protestu w określonym terminie. Milczenie dłużnika jest równoznaczne z wyrażeniem zgody na dokonanie przez bank zapłaty z rachunku dłużnika na rachunek wierzyciela.
5. ↑ W Polsce regulacje prawne są zawarte w Kodeksie Handlowym.
6. ↑ Na przykład indeks WIG20. Kontrakty terminowe na ten index są najpopularniejszymi instrumentami pochodnymi notowanymi na GPWW.
7. ↑ Poprzez możliwość zajęcia pozycji przeciwnej przy zaangażowaniu skromniejszych środków.
8. ↑ Zauważmy, że kupno polisy ubezpieczeniowej jest de facto kupnem opcji w sensie definicji instrumentu pochodnego.
9. ↑ Używa się również określenia termin zapadalności
10. ↑ Czyli płacącym według zmiennej stopy procentowej.
11. ↑ Kontraktu futures występują również na giełdach towarowych i tu może już nastąpić fizyczna dostawa towaru.
12. ↑ Zauważmy, kupując czy sprzedając kontrakt typu futures de facto zawieramy transakcję z giełdą i nie mamy możliwości sprawdzenia kto jest naszym kontrahentem.
13. ↑ Kontrakty typu swap zawierane są nawet na kilkadziesiąt lat.
14. ↑ Jeśli to możliwe, to umowa taka może oczywiście być realizowana jako jeden ciąg przepływów netto.
15. ↑ Czyli stopą według, której pożyczają sobie kapitał instytucje finansowe.
16. ↑ Mogą być zwierane w wersji "zero-kuponowej" lub kuponowej.
17. ↑ Sekurytyzacja oznacza transakcję, program lub strukturę prawno-organizacyjną, w wyniku której ryzyko kredytowe związane z ekspozycją bazową lub pulą ekspozycji bazowych ulega podziałowi na transze o ściśle określonych własnościach. Najczęściej oznacza to proces emisji papierów wartościowych, które zabezpieczone są przez grupę wyselekcjonowanych aktywów, takie jak obligacje czy certyfikaty inwestycyjne. Inwestorem zazwyczaj jest specjalistyczny fundusz, który musi posiadać serwisera, czyli firmę windykacyjną, która będzie odzyskiwać zakupione przez niego wierzytelności. Serwiser musi dawać pełną gwarancje legalności i wysokiej jakości działania, dlatego zgodę na zawarcie umowy serwisowej funduszu z konkretną firmą windykacyjną wydaje Komisja Nadzoru Finansowego.
18. ↑ Stąd nazwa (ang. swap - zamiana.
19. ↑ Na przykład związane z niewywiązaniem się jednej ze stron z umowy.
20. ↑ Od 25 sierpnia 2006 roku instrumenty tego typu są notowane na warszawskiej giełdzie. Jako pierwsze do obrotu wprowadzone zostały obligacje strukturyzowane Deutsche Bank z Londynu.
21. ↑ Hedging to strategia zabezpieczająca posiadane w portfelu aktywa, polegająca na zajęciu przeciwstawnej, w stosunku do aktualnie posiadanej, pozycji na rynku terminowym.
22. ↑ W tradycyjnych funduszach proces taki polega na umorzeniu jednostek uczestnictwa w pierwszym funduszu i zakup jednostek w drugim. Jeśli pierwsza inwestycja była zyskowna to po umorzeniu płaci się podatek dochodowy.